0 review(s) | Add your review
Przemysław Dąbrowski, Mutationes in doctrina iuris. Kwestia prac nad reformą uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (1918-1939). Wydawnictwo GSW, Gdańsk 2015. ISBN 978-83-89762-62-7. Stron 234, format 14,8x21,0 cm (A5), cena 27,00 zł
27,00 zł
Dyscyplina: Prawo, Historia prawa
SKU: 062
   
Tytuł Mutationes in doctrina iuris
Podtytuł Kwestia prac nad reformą uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (1918-1939)
Autor Przemysław Dąbrowski
Recenzenci dr hab. Marzena Dyjakowska, prof. KUL
dr hab. Tomasz Tulejski, prof. UŁ
Rok wydania 2015
Strony 234
Format (cm) 14,8x21,0 (A5)
ISBN 978-83-89762-62-7
Cena (zł) 27,00
Korekta Aleksandra Sawczuk

Wstęp

Zagadnienie reformy uniwersyteckich studiów prawniczych w Rzeczypospolitej Polskiej okresu dwudziestolecia międzywojennego nie doczekało się do tej pory osobnej monografii. Tematyka ta jednakże, wielokrotnie była poruszana już przez polskich badaczy. Warto w tym miejscu wskazać na prace: Juliana Dybca, Witolda Wołodkiewicza, Magdaleny Pyter, Bożeny Anny Czech-Jezierskiej, Anny Krynieckiej-Piotrak i Ireneusza Stanisława Grata, Macieja Marszała oraz Jacka Srokosza, Adama Redzika, jak i również Grzegorza M. Kowalskiego. Każda z tych pozycji wnosi wiele nowych i bardzo wartościowych informacji do poznania argumentów w toczącej się nieprzerwanie od 1919 roku do 1939 roku dyskusji.

Zasadniczym celem, jaki postawił sobie Autor przystępując do napisania niniejszej książki, było scharakteryzowanie poglądów przedstawicieli akademickiego środowiska naukowego oraz opinii wydawanych przez Rady Wydziałów pięciu ówczesnych uniwersytetów państwowych w: Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Wilnie oraz we Lwowie, w przedmiocie zmian w nauczaniu na studiach prawniczych w latach 1919–1939. Tym samym w pracy nieco mniej uwagi poświęcono na „spostrzeżenia” wysuwane z Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych Uniwersytetu Lubelskiego (Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego), sugestie młodzieży akademickiej oraz „głosy” tak zwanej „praktyki”, a także uwagi formułowane w kręgach politycznych. Stąd też rozprawa ta w żaden sposób nie rości sobie prawa do kompleksowego opracowania, zamykającego dalszą dyskusję jak i eksplorację w tym zakresie. Wręcz przeciwnie. Wydaje się, iż celowym byłoby przygotowanie monografii, uwzględniającej wszystkie postulaty, jakie pojawiały się w prasie prawniczej i urzędowych dokumentach czasów międzywojnia, rozszerzając te rozważania nawet o projekty w zakresie reformy ówczesnych aplikacji. Warte przypomnienia byłyby także rozwiązania przyjmowane w nauczaniu prawa, obowiązujące przed 1918 rokiem. Dzięki temu stworzono by pełny obraz ówczesnego dyskursu w przedmiocie kształcenia prawników. To wymaga oczywiście dalszych badań źródłowych w bibliotekach i archiwach polskich oraz zagranicznych.

Kluczowymi dla wydania prezentowanej monografii, okazały się przypadkowo odkryte przez Autora dokumenty, zdeponowane w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym w Wilnie. W zespole poświęconym Uniwersytetowi Stefana Batorego, dwie teczki zatytułowane: Organizacja studiów prawnych i Reforma studiów prawnych, zawierają około trzysta kart poświęconych problematyce edukacji prawników, łącznie z oficjalnymi dokumentami przesłanymi przez Rady Wydziałów z Lwowa, Warszawy, Krakowa i Poznania. Znaczna, choć niespaginowana ilość materiałów, dotyczących prezentowanej tematyki, znajduje się również w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Archiwum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Bez wątpienia stanowią one doskonałe uzupełnienie zbiorów wileńskich. Nie bez znaczenia były także licznie ukazujące się na łamach czasopism prawniczych omawianego okresu publikacje.

Praca składa się z czterech rozdziałów, opartych na kryterium przedmiotowym i chronologicznym. Przyjęcie takiego układu pozwoliło na przedstawienie najważniejszych koncepcji i pomysłów w toczącej się wówczas dyskusji, poczynając od projektów uniwersyteckich opracowanych w pierwszej połowie 1919 roku w ośrodku lwowskim oraz krakowskim, a kończąc na rozporządzeniu ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego z sierpnia 1939 roku, które weszło w życie dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Poza propozycjami wypływającymi z Rad Wydziałów, w opracowaniu znalazły się także rozważania przedstawicieli uniwersyteckiego „świata” naukowego. Znaczna część z prezentowanych stanowisk była zgodna z tymi wysuwanymi przez poszczególne Wydziały, choć znalazły się również niezwykle interesujące projekty autorskie.

O tym jak ważna i pilna była to kwestia, świadczą słowa lwowskiego profesora Oswalda Balzera, który wskazując na potrzebę ujednolicenia i wprowadzenia zmian w programach nauczania, pisał: „Praca nad budową nowej państwowości polskiej i jej urządzeń wewnętrznych nasunęła między innymi pierwszorzędnie doniosłe dla przyszłego rozwoju naszej naukowości zagadnienie, w jaki sposób zorganizować teraźniejszą naukę uniwersytecką w Polsce, co tu przejąć z urządzeń dawniejszych, a w czym przeprowadzić reformę, mniej czy więcej gruntowną i zasadniczą. Może nie będzie w tym przesady, jeżeli stwierdzę, że najbardziej zaciężyło to zagadnienie nad sprawą reformy studium prawniczego. Wpłynęły na to szczególne jego właściwości, domagające się ujęcia pewnych działów tego studium w osobne grupy, a zarazem odpowiedniego ich zestosunkowania pod względem kolejności nauki”. Profesor Antoni Peretiatkowicz z kolei, reprezentujący ośrodek poznański, podzielając opinię Balzera, dodawał: „[…] wydział prawny jest najbardziej związany z konkretną organizacją państwową i najbardziej zależny od zmian państwowych, państwo polskie musi program wydziałów prawnych do swoich potrzeb dostosować i to dostosowanie stanowi potrzebę naglącą”.

W trwającym nieprzerwanie od 1919 roku dyskursie można wyróżnić wiele obszarów, mających podlegać przyszłej reformie. Warto wskazać na takie zagadnienia jak: program studiów prawniczych, ze szczególnym uwzględnieniem przedmiotów historycznoprawnych i ich znaczenia dla kształcenia prawniczego; porządek egzaminów oparty na modelu grupowym bądź przedmiotowym; pozostawienie tytułu magistra prawa lub jego odrzucenie i przyjęcie tytułu „kandydata praw”; wprowadzenia specjalizacji w ramach studiów czy też dopiero po ich ukończeniu. Zdawano sobie jednak sprawę z faktu, że każda zmiana w modelu edukacji prawniczej, aby mogła przynieść wymierny efekt, musiała być dokładnie przemyślana i dogłębna. Sprzeciwiano się tym samym działaniom iluzorycznym i powierzchownym.

Do sprawy reformy akademickiego nauczania prawników, powrócono po II wojnie światowej. Wysuwane wówczas propozycje, w wielu punktach nawiązywały do tych z czasów międzywojnia, często powielając je w najmniejszych szczegółach dostosowanych jednak do „wymogów” ówczesnego ustroju. Tym samym, to czego nie udało się wprowadzić w Polsce dwudziestolecia międzywojennego, na różne sposoby próbowano wcielać w życie w okresie Polski Rzeczypospolitej Ludowej.

Interesujący jest fakt, iż dyskusja nad sposobem uniwersyteckiego kształcenia prawników nie straciła na sile także w czasach współczesnych. Wiele ośrodków akademickich przeprowadziło już szereg zmian w tym zakresie. Być może praca ta stanowić będzie swoisty drogowskaz dla pozostałych Wydziałów Prawa w Polsce, które stojąc przed wyzwaniem reformy, sięgną do jakże cennych opinii oraz argumentów prezentowanych w latach 1919–1939 i wybiorą z nich te najlepsze wzorce.

Na koniec, w kontekście wysuwanych dzisiaj „postulatów reformatorskich”, warte przypomnienia są wypowiedziane niespełna osiemdziesiąt lat temu słowa profesora Wacława Makowskiego z Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, który konstatował: „Kryzys nauczania prawniczego polega na tym, że uległy zmianie cele, jakim to nauczanie ma służyć, że zmienił się stosunek studentów do nauki, że sama nauka uległa rozszerzeniu i komplikacji, że nauczanie staje się coraz bardziej masowe. Nie wystarczy więc taka czy inna zmiana w kolejności nauczania tych czy innych przedmiotów, zastąpienia jednych przedmiotów innymi, wprowadzenia do nauczania prawa dyscyplin, które dotąd nie były nim objęte. Trzeba ponad to rozważyć metody i przede wszystkim metody nauczania, tak aby samo nauczanie nie stało się fikcją szkodliwą i lekceważoną przez wszystkich, zarówno przez studentów, jak nauczycieli, jak społeczeństwo, bo do tego w końcu dojść może”. Bowiem, jak dodawał dalej, „[…] student musi w uniwersytecie uczyć się, a nie być nauczanym. Chodzi mianowicie o czynny, a nie o bierny stosunek do nauki. Wiedzę trzeba zdobywać, nie wystarczy czekać, żeby sama przyszła, żeby ktoś podał ją nam w gotowej formie. Ta gotowa wiedza nie będzie wiele warta bez względu na to, czego będzie dotyczyła. Nie można być mądrym cudzym rozumem […]. Uniwersytet, nauczyciel powinien być dla ucznia środkiem pomocniczym, ułatwiającym samodzielne zdobywanie wiedzy. Do tego zadania należy dostosować reformę studiów prawniczych, tak samo zresztą, jak studiów w ogóle”.

Monografia Pana Przemysława Dąbrowskiego stanowi oparte o bogatą bazę źródłową wartościowe studium na temat planowanej reformy uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce w okresie międzywojennym […]. Jako niezwykle dziś aktualne należy ocenić przekonanie ministra Witolda Grabowskiego, iż Wydziały Prawa nie mogą stać się zwykłą szkołą zawodową; w czasach, gdy obecnie niektóre uczelnie wyższe (prywatne, a nawet publiczne) kładą nacisk na przygotowanie czysto zawodowe, „zmuszając” niejako studentów do wyboru kierunku kształcenia (pod kątem przyszłej aplikacji) już na wczesnych etapach studiów, wypowiedzi ministra można niemal dosłownie przytoczyć jako argument za „akademickim”, a nie zawodowym charakterem studiów. Nadzwyczaj aktualnie brzmi też refleksja ministra Grabowskiego o „nadprodukcji” absolwentów prawa […]

z recenzji wydawniczej dr hab. Marzeny Dyjakowskiej, prof. KUL

[…] Autor za kanwę swych analiz przyjął stanowiska pięciu rad wydziałów prawa uniwersytetów państwowych oraz prominentnych przedstawicieli świata nauki prawa. Jest to tym bardziej cenne i trafne, że to właśnie z tych kręgów pochodziły projekty, których genezą była obserwacja praktyki uniwersyteckiej, a nie pomysły poczęte w umysłach niemających nic wspólnego z uniwersytetami politycznych uzdrawiaczy i poprawiaczy […]. To, co najbardziej uderza w analizie Pana Dąbrowskiego, to fakt, że argumenty formułowane w środowiskach akademickich II Rzeczpospolitej są niemal identyczne jak te, które usłyszeć możemy dzisiaj w opozycji do radosnej twórczości polityków, dla których celem nie jest poziom uniwersytetów i ich absolwentów, lecz wskaźnik scholaryzacji i ilość punktów. Już bowiem w okresie międzywojennym podkreślano zagrożenie ,,uzawodowieniem” studiów przez odejście od ich uniwersyteckiego charakteru oraz podkreślano rolę samodzielnego wysiłku studenta w procesie zdobywania wiedzy. Bez wątpienia zatem monografia Pana Przemysława Dąbrowskiego powinna być lekturą obowiązkową dla każdego, kto dokonać chce jakichkolwiek zmian w systemie nauki i edukacji uniwersyteckiej, jest bowiem ostrzeżeniem, by ze szczytnej instytucji uniwersytetu nie pozostała jedynie nazwa, która w powszechnym odczuciu nie będzie niosła z sobą treści innych, niż nazwa banku, czy fabryki samochodów

z recenzji wydawniczej dr. hab. Tomasza Tulejskiego, prof. UŁ

Mutationes in doctrina iuris. Works on Legal Studies Reform at Universities in Poland (1918–1939)

The Interwar Period in the Republic of Poland witnessed many attempts to introduce changes in legal studies at universities. These attempts have not been covered by a separate monograph; however, they were touched upon by many researchers in their books and articles. The Author decided to pursue writing a book which would provide a comprehensive insight into the attitudes towards changes in teaching the law adopted by academics as well as the faculty of law boards in five state universities (Cracow, Poznan, Warsaw, Vilnius and Lviv) between the years 1919–1939.

Thematic and temporal criteria were applied in all four chapters of this study. Such framework enabled showing motives behind the ongoing debate on changes and the most important concepts ranging from university projects prepared in the first half of 1919 in Lviv and Cracow to the August 1939 decree of the Minister of Religion and Public Enlightenment of August 1939 which was enforced after the end of World War II. Apart from the solutions put forward by the faculty of law boards, this work also includes opinions of the academic world representatives. Most of their proposals were in line with their faculties’ opinions, however there were also some interesting independent projects.

In the discourse which has been open since 1919 many areas subject to prospective change can be distinguished. Among these areas there is the legal studies curriculum which needs being revised in the respect of history of law subjects and their relevance for legal education. There is an issue whether examinations should be taken on a single-subject basis or rather in groups of related subjects. Also a question of having a specialization within the curriculum or introducing it after graduation is as valid as whether to reject the title of Master of Laws and adopt “Candidate of Law” instead.

Translated by Anna Olszańska

Spis treści

Rozdział I. Organizacja studiów prawniczych
  • 1.1. Ku ministerialnym unormowaniom (lata 1919–1920)
    • 1.1.1. Dezyderaty Wydziałów Prawa i odpowiedź Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
    • 1.1.2. Pierwsza debata Oswald Balzer – Juliusz Makarewicz
    • 1.1.3. Opinie Antoniego Peretiatkowicza i Ernesta Tilla
  • 1.2. Przyjęte regulacje prawne
Rozdział II. Kierunek i zakres postulowanych zmian w latach 1921–1936 — od klasycznego modelu nauczania do specjalizacji studiów prawniczych
  • 2.1. Referat Stanisława Estreichera
    • 2.1.1. "Spostrzeżenia i uwagi" ośrodków akademickich [2.1.1.1. Zagadnienia ogólne; 2.1.1.2. Program studiów prawniczych (przedmioty i siatka godzinowa); 2.1.1.3. Kwestia egzaminów, tytułu magistra prawa i stopnia doktora praw]
  • 2.2. Kwestionariusz Stanisława Estreichera
    • 2.2.1. "Strategiczne" pytania [2.2.1.1. Odpowiedź profesorów i Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; 2.2.1.2. Replika Przemysława Dąbkowskiego; 2.2.1.3. Stanowisko profesorów i Rady Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; 2.2.1.4. Opinia Rady Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego]
  • 2.3. Konferencja w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
  • 2.4. Propozycje i sugestie przedstawicieli akademickiego "świata" naukowego
  • 2.5. "Projekt Wileński"
Rozdział III. "Kluczowy" 1937 rok — projekt ministerialny i kontrpropozycje ośrodków akademickich
  • 3.1. Uwagi ministra sprawiedliwości Witolda Grabowskiego
  • 3.2. „Porozumienie krakowskie” dziekanów Wydziałów Prawa
  • 3.3. Replika Rady Wydziału Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
  • 3.4. Stanowisko profesorów i Rady Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego
  • 3.5. Odpowiedź środowiska krakowskiego
  • 3.6. Opinia Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
Rozdział IV. Zwieńczenie prac nad reformą w latach 1938–1939
  • 4.1. Ostatni etap
    • 4.1.1. Postulaty Kazimierza Władysława Kumanieckiego
    • 4.1.2. Uwagi Jana Haytlera
    • 4.1.3. Projekt Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
    • 4.1.4. Propozycja Rady Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
  • 4.2. Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie organizacji studiów prawnych w szkołach akademickich

oraz:

  • Wstęp
  • Zakończenie
  • Summary
  • Wykaz źródeł i opracowań
  • Indeks osób
  • Spis tabel

Sprzedaż na miejscu lub wysyłkowo na podstawie zamówienia przesyłanego e-mailem:

  Sprzedaż publikacji