Wyzwania dla współczesnej administracji

Spis treści. Streszczenia

1. Wstęp … s. 7-8
2. Danuta Ciukszo, Informatyzacja administracji i zarządzanie kryzysowe podczas pandemii COVID-19 … s. 9-22
   Streszczenie: W artykule zdefiniowano pojęcia: e-administracji, e-government oraz zarządzania kryzysowego z omówieniem istotnych cech procesu ich wdrażania i rozwoju w szczególności w czasie narastania pandemii COVID-19. Podkreślono, że informatyzacja stała się ważnym zagadnieniem zarządzania publicznego. Ukazano proces zmian w kierunku przebudowy procesów biznesowych administracji, zmierzających do otwartości we współpracy z obywatelami, a także produktywności i efektywności. Zwrócono uwagę na konieczność wprowadzenia zarządzania kryzysowego z powodu sytuacji, jaką wywołała pandemia COVID-19. Podkreślono zarówno pozytywne, jak i negatywne strony zarządzania kryzysowego, powiązane z przyspieszeniem rozwoju e-administracji, jak i ograniczeniami dotyczącymi sprawności, a także realizacji potrzeb obywateli w czasie pandemii.
   Słowa kluczowe: e-administracja, e-government, pandemia COVID-19, zarządzanie kryzysowe.
3. Andrey Lymar, Dyskurs we współczesnej administracji: kompetencje "w produkcji sensów społecznych" … s. 23-28
   Streszczenie: Problem przygotowania zawodowego pracowników administracji w dużej mierze zależy od współczesnego procesu kształcenia opartego o kompetencje, wśród których coraz większe znaczenie mają kompetencje komunikatywne i retoryczne. Przedstawiciel administracji musi być stroną w dialogu społecznym, a jednocześnie dostosowywać do konkretnego zadania swoje role społeczne. Musi posiadać umiejętności opracowywania tekstów w znaczeniu społecznym, być autorytetem w promowaniu pomysłów i działań administracyjnych. Krótko mówiąc, potrafi operować dyskursem, "produkować sensy społeczne", co prowadzi do sukcesu jego działalności zawodowej.
   Słowa kluczowe: kompetencje, komunikacja społeczna, retoryka, dyskurs, narrator, dialog społeczny, sens społeczny.
4. Justyna Zakrzewska, Mariusz Tadeusz Fierek, Ogólna charakterystyka bezrobocia … s. 29-44
   Streszczenie: Celem podjętych badań jest zaprezentowanie ogólnej charakterystyki bezrobocia. Dla realizacji celu badań koniecznym było pokazanie pojęcia bezrobocia oraz jego rodzajów. Przedstawiono również przyczyny bezrobocia oraz zaprezentowano ekonomiczne, społeczne i psychologiczne jego skutki. Artykuł został opracowany na podstawie przeglądu wybranych pozycji literatury krajowej, w tym artykułów prezentujących wyniki badań naukowych zrealizowanych w ostatnich latach.
   Słowa kluczowe: bezrobocie.
5. Tomasz Kozłowski, Jerzy Kozłowski, Patrycja Kozłowska, Zarządzanie zasobami ludzkimi w organizacji … s. 45-72
   Streszczenie: Rozwój to zintegrowane, holistyczne, a także świadome oraz proaktywne podejście do zmian, które są powiązane z pracą, wiedzą, jak również zachowaniem. Wykorzystuje się tutaj różne strategie związane z uczeniem się. Zwykle pierwszym skojarzeniem pracowników odnośnie rozwoju są szkolenia. Jednakże różnice pomiędzy szkoleniem i rozwojem świetnie przedstawia pięć etapów: (1) szkolenie, (2) uczenie się, (3) rozwój, (4) zmiana zachowania pracownika na stanowisku pracy oraz (5) poprawa wskaźników biznesowych. Rozwój zawodowy to ważne zagadnienie dla instytucji, a także spore wyzwanie dla pracowników. W każdej pracy wykorzystuje się określoną wiedzę. Zdobyta przez pracownika wiedza stanowi podstawę dalszego rozwoju w organizacjach.
   Słowa kluczowe: zarządzanie, zasoby ludzkie, modele zarządzania, pracownik, przedsiębiorstwo.
6. Adam Rybczyński, Energetyka jądrowa jako element transformacji energetycznej w Polsce … s. 73-88
   Streszczenie: W Polsce kształt polityki energetycznej uzależniony jest nie tylko od warunków krajowych, ale również od regulacji na poziomie unijnym, które przewidują znaczące ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. W celu przeprowadzania transformacji energetycznej, polegającej na całkowitym przemodelowaniu miksu energetycznego w kierunku ograniczenia przez energetykę emisji gazów cieplarnianych, Polska uchwaliła Politykę Energetyczną do 2040 roku i postanowiła zrealizować program budowy elektrowni jądrowych w technologii PWR. Obecny stan realizacji tego programu należy ocenić różnie w zależności od obszaru: w obszarze regulacji prawnych Polska gotowa jest na funkcjonowanie elektrowni jądrowych, jednak sama realizacja programu budowy jest opóźniona względem pierwotnego harmonogramu. Polska polityka energetyczna jest podobna do tej, którą realizuje Wielka Brytania, ale już nie Niemcy, które postanowiły przeprowadzić transformację energetyczną w oparciu o elektrownie gazowe.
   Słowa kluczowe: prawo atomowe, Europejski Zielony Ład, odnawialne źródła energii, transformacja energetyczna.
7. Joanna Sylwia Kierzkowska, Prawnoadministracyjne i praktyczne problemy w zakresie obowiązków związanych z BDO … s. 89-100
   Streszczenie: Praktyka wypełniania obowiązków związanych z raportowaniem do bazy danych o produktach i opakowaniach oraz gospodarce odpadami (BDO) od lat budzi wiele kontrowersji. Szczególny czas jakim jest sytuacja związana z pandemią, dodatkowo utrudnia wykonywanie obowiązków przez podmioty do tego zobowiązane. Chociaż sam obowiązek nie jest nowy, to już zmiany dokonane w zakresie systemu gospodarowania odpadami i nowe rozporządzenie dotyczące katalogu odpadów (grup, podgrup i ich rodzajów) został zmieniony w 2020 r. Zmiany te były konieczne, jednak w ich obrębie dostrzec można problemy administracyjnoprawne i praktyczne, które stanowią wyzwanie dla podmiotów (np. przedsiębiorców, rolników, usługodawców czy placówek leczniczych). Niniejsze opracowanie skupia się na problemach związanych z BDO oraz wskazuje na niedoskonałości prawne i praktyczne, jednocześnie odpowiadając na pytania: 1. Jak wygląda gospodarka odpadami w ujęciu administracyjnoprawnym? 2. Jakie podmioty są zobowiązane do realizacji obowiązków związanych z BDO? 3. Czy istnieją problemy prawne w zakresie unormowania nowych „grup” źródeł powstawania odpadów? 4. Czy dostrzec można problemy w zakresie katalogu odpadów (w tym odpadów niebezpiecznych)? 5. Jakie istnieją praktyczne problemy w zakresie BDO po roku 2020?
   Słowa kluczowe: gospodarka odpadami, obowiązki podmiotów, Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, BDO.
8. Bartłomiej Krzyczkowski, Standard jakości środowiska. Rozważania terminologiczne w ujęciu prawnoadministracyjnym … s. 101-116
   Streszczenie: Określenie „standard jakości środowiska” ma swoją definicję legalną wynikającą z art. 3 pkt 34 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, zgodnie z którą przez „standard jakości środowiska” rozumie się poziomy dopuszczalne substancji lub energii oraz pułap stężenia ekspozycji, które muszą być osiągnięte w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze. Pomimo legalnej definicji, siatka pojęciowa tego zwrotu napotyka na dylematy koncepcyjne. Złożoności zagadnienia należy doszukiwać się w braku ujednolicenia, rozproszeniu normatywnym, ogólnikowości i różnorodności wytycznych. Złożoności należy upatrywać w związku z dyrektywami technicznymi, pomimo iż zaznaczenia wymaga, że są odesłania do norm zawierających parametry — przepisy ustaw, załączniki do dyrektywy, załączniki do rozporządzeń. Złożoność zwrotu „standard jakości środowiska” wiąże się ze specyfiką Prawa ochrony środowiska. Definicja ta wymaga rozpracowania w oparciu o przepisy krajowe i wspólnotowe. Przykładem przepisów wspólnotowych jest dyrektywa PE i Rady 2008/50/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. Odnośnie parametrów zwrócić należy uwagę na załączniki do dyrektyw. Natomiast przepisy stanowione przez prawodawcę krajowego wymagają na potrzeby opracowania klasyfikacji na dwie grupy, czyli grupę przepisów będących „normatywnym fundamentem” polskiego prawa ochrony środowiska (ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska czy ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska) i grupę przepisów, w których ochrona środowiska pojawia się w związku z realizowaniem wyspecjalizowanych zadań publicznych mających punkty styczne z ochroną środowiska (ustawa o rewitalizacji), jak również akty wykonawcze (np. rozporządzenie Ministra Środowiska z 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi). Definicja standardu jakości środowiska oznaczona jest przez: (1) poziomy dopuszczalne substancji lub energii oraz pułap stężenia ekspozycji; (2) determinowane osiągnięciem ich w określonym czasie; oraz (3) osiągnięciem ich przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze.
   Słowa kluczowe: środowisko, ochrona środowiska, prawo ochrony środowiska, standard jakości środowiska, poziomy dopuszczalne substancji lub energii, pułap stężenia ekspozycji, poziom dopuszczalny, poziom docelowy, poziom celu długoterminowego, wartość dopuszczalna, poziom krytyczny, margines tolerancji, wartość docelowa, próg alarmowy.
9. Mirosław Borkowski, Instytucjonalne uwarunkowania pomocy społecznej w Rzeczypospolitej Polskiej – wybrane zagadnienia … s. 117-132
   Streszczenie: Obowiązująca ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268) w sposób wyraźny łączy pomoc społeczną z polityką społeczną państwa, co nie zawsze (zwłaszcza w ostatnich latach) przynosi korzystne efekty dla obu stron tej formy pomocy. Wykorzystywanie instytucji i praw obywateli w celach politycznych nie ułatwia właściwej realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej i jest wypaczeniem jej podstawowych zasad. Można też stwierdzić, że dodatkowym problemem dotyczącym pomocy społecznej, w aktualnej postaci, jest jej bardzo szerokie podmiotowo-przedmiotowe ujęcie. Łączenie pomocy społecznej z działalnością polityczną przekłada się na niewłaściwą realizację jej zadań. Sprawia to, że zagadnienie jest niezwykle trudne do dokonywania kompleksowych ocen i analiz. Sprawę komplikuje także postrzeganie i prowadzenie pomocy społecznej z punktu widzenia różnych nauk, w tym: nauk prawnych, ekonomicznych czy socjologicznych (by wymienić jedynie dla przykładu te trzy obszary badań). Nie oznacza to, że analiza pomocy społecznej prowadzona odrębnie przez każdą z tych nauk dawać może lepsze rezultaty, wpływać na zmianę postrzegania jej. Wieloaspektowość tego pojęcia z jednej strony nie pozostaje bez wpływu na jego analizę z perspektywy administracyjnoprawnej, z drugiej zaś strony pomaga w akcentowaniu bardziej humanitarnego obrazu tej instytucji. W prezentowanym rozdziale podjęto jedynie próbę wskazania podstawowych uwarunkowań pomocy społecznej, wskazania jej prawnych podstaw oraz zasygnalizowania zadań wybranych instytucji funkcjonujących w dość rozbudowanym systemie instytucjonalnej pomocy społecznej w RP. Podejmując próbę jakichkolwiek rozważań dotyczących pomocy społecznej, należy wciąż pamiętać (i podkreślać), że pomoc społeczna jest w dalszym ciągu zadaniem, które musi być realizowane, a przede wszystkim finansowane z budżetu państwa, a wszelkie próby przeniesienia odpowiedzialności za jej funkcjonowanie, dostęp do niej czy jej deinstytucjonalizacja, ową zasadę muszą uwzględniać.
   Słowa kluczowe: polityka społeczna, pomoc społeczna, system pomocy społecznej, instytucje administracji państwowej, instytucje administracji samorządowej, deinstytucjonalizacja.
10. Wojciech Wycichowski, Zdalny tryb obradowania organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego w czasie pandemii – wybrane problemy … s. 133-156
    Streszczenie: Na początku marca 2020 r. do Polski dotarła epidemia wywołana wirusem SARS-CoV-2. Epidemia wywróciła do góry nogami nie tylko życie zwykłych obywateli, ale w znaczący sposób utrudniła funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów samorządu terytorialnego. W artykule przedstawię rozwiązania, jakie zaproponował ustawodawca, aby organy jednostek samorządu terytorialnego mogły wykonywać swoje ustawowe zadania w warunkach epidemii. Wskażę również główne problemy, jakie zrodziły się na tle stosowania nowych regulacji prawnych i jak z tymi problemami starają się radzić sobie samorządy.
    Słowa kluczowe: samorząd terytorialny, epidemia, zdalny tryb obradowania, statut, prawo do informacji publicznej, transmisja obrad, głosowanie, nadzór.
11. Mariusz Tadeusz Fierek, Dwudziesta piąta rocznica uchwalenia "Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej" … s. 157-168
    Streszczenie: Celem podjętych badań jest zaprezentowanie 25. rocznicy uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dla realizacji celu badań koniecznym było pokazanie postrzegania ustawy zasadniczej na przełomie lat 80. i 90. oraz w 1997 r. Przedstawiono również referendum konstytucyjne w pamięci Polaków oraz zaprezentowano stosunek do zmiany konstytucji. Artykuł został opracowany na podstawie przeglądu wybranych komunikatów z badań Centrum Badania Opinii Społecznej zrealizowanych w ostatnich latach.
    Słowa kluczowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
12. Jan Kudrelek, Nowelizacja przestępstwa lichwy w polskim porządku prawnym w związku z pandemią w Polsce i na świecie … s. 169-182
    Streszczenie: Czyn zabroniony „lichwy” nabrał szczególnego znaczenia w czasach, w których funkcjonowanie życia publicznego zostało zakłócone zagrożeniami wynikającymi z pandemii COVID-19. Wyzwaniem dla rządów państw stało się nie tylko łagodzenie następstw bezpośrednich skutków epidemii, lecz także przygotowanie zarówno polskiej gospodarki, jak i struktur administracji do wyzwań, jakie czekają społeczność po wygaszeniu ognisk epidemii. W takim celu rząd przyjął pakiet ustaw nazywanych „Tarczą Antykryzysową”. W przyjętej ustawie zawarto szereg działań, które mają zarówno charakter doraźny (dostosowany do aktualnej sytuacji pandemii), jak i długofalowy pakiet dalszych ułatwień mających zastosowanie na etapie wychodzenia z pandemii. Uznając potrzeby wynikające z problemów finansowych przedsiębiorstw i pojedynczych obywateli, przedmiotowa interwencja legislacyjna objęła także ochronę osób zawierających umowy pożyczkowe i kredytowe. W związku z tym w ustawie zwiększono ochronę osób zawierających umowy pożyczki, kredytu lub inne umowy m.in. poprzez wprowadzenie nieważności umowy, w której osoba fizyczna zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie roszczeń niewynikających z prowadzonej przez tą osobę działalności gospodarczej lub zawodowej oraz penalizację żądań od osoby fizycznej, co najmniej dwukrotności maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych lub co najmniej dwukrotności stopy odsetek maksymalnych określonych w ustawie. Przestępstwo lichwy jest określone w art. 304 § 1 k.k. Natomiast nowelizacja tegoż przepisu uzupełniła go o dodatkowe przestępstwa (§ 2 i 3). Podane tu dodatkowe czyny obejmują żądanie od konsumenta nadmiernych świadczeń z tytułu korzystania z kapitału. Typy przestępstw z art. 304 § 2 i 3 k.k. zostały dodane ustawą z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-Cov-2. Przepisy te mają zastosowanie także do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy z 14 maja 2020 r., jeśli podlegające kryminalizacji żądanie skierowane zostanie do pokrzywdzonego po tym dniu, zaś wysokość żądanych kosztów lub odsetek przekracza poziom dozwolony w dniu wejścia w życie ustawy z 31 marca 2020 r. Wprowadzone nowelą treści należy ocenić pozytywnie nie tylko dlatego, że chronią konsumentów przed nadmiernymi żądaniami, ale zabezpieczają interesy osób zawodowo wykonujących czynności i pobierających pożyczkę lub kredyt. Przy czynach z art. 304 § 2 i 3 k.k. w odróżnieniu od przestępstwa lichwy z art. 304 § 1 k.k. wśród znamion nie pojawia się przymusowe położenie osoby pokrzywdzonej. Należy w tym upatrywać — zamierzone przez projektodawcę — ułatwienie dowodowe dyktowane dostrzeżonemu zwiększonemu ryzyku wykorzystania konsumenta i uznaniem za cel nowych typów przestępstw przeciwdziałanie temu ryzyku.
    Słowa kluczowe: lichwa, pozaodsetkowe koszty, prowizja, COVID-19, przestępstwo, kredyt, pożyczka, nowelizacja, przymus, wyzysk, położenie.
13. Sławomir Kudrelek, Czas pandemii w Polsce a uprawnienia służb specjalnych do stosowania kontroli operacyjnej … s. 183-201
    Streszczenie: Służby specjalne w Polsce, do których należy zaliczyć Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Agencję Wywiadu Wojskowego i Centralne Biuro Antykorupcyjne, wykonując ustawowe zadania, zostały uprawnione do stosowania kontroli operacyjnej. Kontrola operacyjna zaliczana jest do tych uprawnień służb specjalnych, które najbardziej ingerują w prawa obywatelskie gwarantowane Konstytucją RP. Wybuch pandemii COVID-19 w Polsce miał różnorakie oddziaływanie na funkcjonowanie wielu dziedzin życia publicznego. Artykuł stara się odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu wpływ ten uwidocznił się na stosowanie kontroli operacyjnej przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy inne służby specjalne. Skuteczna działalność służb specjalnych wymaga informacji z różnych źródeł — z działań własnych, od obywateli i innych instytucji. Podstawowa część tzw. informacji własnych otrzymywana jest w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych, w skład których wchodzi kontrola operacyjna. Oceniając wpływ pandemii na stosowanie kontroli operacyjnej, należy zająć stanowisko opowiadające się za uznaniem zależności między tymi zdarzeniami. Pewne utrudnienia miały miejsce w obszarze trybu stosowania kontroli operacyjnej z powodu ograniczeń kontaktów międzyludzkich. Złożenie wniosku o kontrolę operacyjną wymaga akceptacji Prokuratora Generalnego i dalej wydania zgody przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Przedłożenie dokumentów w czasie pandemii było utrudnione z uwagi na zagrożenie wirusem COVID-19. Organy stosowały wydłużony do 4 dni okres kwarantanny dokumentów wpływających do prokuratury czy do sądu. Zauważa się więc pewien wpływ zagrożeń pandemii na logistyczną stronę podejmowania czynności. Niestety utrudnienia logistyczne konotują skutki w sferze efektywności realizowanych przez służby czynności. Mniejsza efektywność przedsięwzięć służb specjalnych może obniżać bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, aczkolwiek ten ostatni nie jest domeną służb specjalnych, a tylko służb policyjnych (Policji czy Straży Granicznej). Artykuł udzielając odpowiedzi na tezę główną, szczegółowo ją uzasadnia; jednocześnie uwzględnia aktualne zagrożenia obiektywne i subiektywne stosowania kontroli operacyjnej.
    Słowa kluczowe: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, kontrola operacyjna, podsłuch, COVID-19, służby specjalne, Policja, bezpieczeństwo państwa, zagrożenie, prokuratura, sąd.

Wstęp