Jakość życia w czasach zwyczajnych i niezwyczajnych - przed i w trakcie koronakryzysu

• Wstęp … 11

Rozdział I
Dobrobyt i jakość życia — wprowadzenie teoretyczne

• 1. Wyjaśnienia terminologiczne … 19
  
  • 1.1. Podstawowe pojęcia … 19
  • 1.2. Rodzaje potrzeb i możliwości ich zaspokojenia … 21
  • 1.3. Dyskusja wokół interpretacji pojęć … 24
• 2. Wzrost a rozwój gospodarczy … 27
  
  • 2.1. Słabości tradycyjnych mierników wzrostu gospodarczego … 27
  • 2.2. Czynniki i bariery wzrostu i rozwoju gospodarczego … 30
  • 2.3. Odmienne podejścia do teorii wzrostu i rozwoju gospodarczego … 32
  • 2.4. Wzrost gospodarczy a dobrobyt ekonomiczny społeczeństwa … 34
  • 2.5. Rozwój zrównoważony i zintegrowany … 38
• 3. Uwarunkowania dobrobytu i jakości życia … 40
  
  • 3.1. Czynniki dobrobytu … 40
  • 3.2. Kryteria jakości życia … 44
• 4. Obiektywna sytuacja społeczno-ekonomiczna a jej subiektywna ocena … 46
  
  • 4.1. PKB per capita a poziom zadowolenia z życia … 46
  • 4.2. Pozaekonomiczne czynniki poczucia zadowolenia i szczęścia … 48

Rozdział II
Mierzenie dobrobytu i jakości życia

• 1. Wybrane mierniki … 55
  
  • 1.1. Parametry charakteryzujące dobrobyt i jakość życia … 55
  • 1.2. Klasyfikacja mierników dobrobytu i jakości życia … 58
  • 1.3. Ekonomiczne aspekty dobrobytu … 62
  • 1.4. Poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego … 70
  • 1.5. Otoczenie społeczno-polityczne … 76
  • 1.6. Społeczne relacje, kapitał społeczny … 78
  • 1.7. Subiektywne opinie na temat zadowolenia i satysfakcji z życia … 79
  • 1.8. Ocena wybranych państw według wskaźników jakości życia … 81
• 2. Dobrobyt społeczno-ekonomiczny — problemy z pomiarem … 84
  
  • 2.1. Nieprecyzyjne mierniki … 84
  • 2.2. Trudności interpretacyjne … 87
• 3. Dochody jako podstawowy miernik zamożności społeczeństwa … 90
  
  • 3.1. Dochody osobiste, dochody rozporządzalne, wynagrodzenia … 90
  • 3.2. Przeciętne i minimalne wynagrodzenie, mediana, dominanta … 93
  • 3.3. Uwarunkowania wysokości wynagrodzeń … 99
  • 3.4. Wielkość i struktura dochodów … 104
• 4. Zdrowie, długość życia i ich uwarunkowania … 112
  
  • 4.1. Długość życia … 112
  • 4.2. Kondycja zdrowotna społeczeństwa … 116
  • 4.3. Wydatki na opiekę zdrowotną … 121
  • 4.4. Zmiany w zakresie dostępności świadczeń zdrowotnych … 125

Rozdział III
Jakość życia w czasach pandemii

• 1. Zmiany społeczno-polityczne spowodowane pandemią … 141
  
  • 1.1. Współczesna zachodnia cywilizacja … 141
  • 1.2. Dezinformacja i chaos związane z rozprzestrzenianiem się epidemii … 144
  • 1.3. Zmiany w sposobie postrzegania świata … 154
  • 1.4. Atak na uznawane style życia … 155
  • 1.5. Stosunek do ludzi starych i słabych … 160
  • 1.6. Śmiertelność z powodu COVID-19 … 162
  • 1.7. Bezradność nauki i ekspertów … 166
  • 1.8. Obnażenie słabości strukturalnych i organizacyjnych. Eskalacja konfliktów społecznych … 168
  • 1.9 Zagrożenie inwigilacją i autorytaryzmem … 175
• 2. Ekonomiczne konsekwencje pandemii … 182
  
  • 2.1. Prognozy odnośnie wpływu pandemii na gospodarkę … 182
  • 2.2. Wzrost zadłużenia państw … 188
  • 2.3. Zmiana wskaźników makroekonomicznych … 194
  • 2.4. Beneficjenci i ofiary pandemii … 201
  • 2.5. Antykryzysowy interwencjonizm państwowy i jego skutki … 208
  • 2.6. Wsparcie ekonomiczne Unii Europejskiej … 215
  • 2.7. Postrzeganie polskiej gospodarki w czasie koronakryzysu … 217
• 3. Pandemia a jakość życia … 219
  
  • 3.1. Szanse i zagrożenia wywołane pandemią … 219
  • 3.2. Wpływ pandemii na jakość życia … 223

• Zakończenie … 235
• Bibliografia … 239
• Wykaz tabel … 257
• Wykaz rysunków … 259

Ewa Polak — prof. dr hab. nauk społecznych, ekonomistka i politolog, wieloletni pracownik Uniwersytetu Gdańskiego i Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej. W prowadzonych badaniach naukowych szczególną uwagę koncentruje na szeroko rozumianych procesach globalizacji, zwłaszcza w aspekcie gospodarczym — ich istocie, przyczynach, siłach sprawczych, przejawach, miernikach, konsekwencjach i tendencjach zmian. Przedmiotem jej uwagi badawczej są współzależności pomiędzy procesami zachodzącymi w poszczególnych sferach życia, wzajemne związki pomiędzy procesami globalnymi i lokalnymi oraz erozja suwerenności gospodarczej państwa.

Drugi nurt badań dotyczy kwestii ekonomicznych i społecznych związanych z: polityką gospodarczą, jakością życia — jej uwarunkowaniami, przejawami i miernikami oraz ze zmianami struktury dochodów i zróżnicowaniem społeczno-ekonomicznym. Wszystkie wymienione problemy są analizowane w ujęciu interdyscyplinarnym przez pryzmat globalnych i regionalnych uwarunkowań oraz politycznych, ekonomicznych i społeczno-kulturowych oddziaływań. Zajmując się tak szerokim spektrum zagadnień, wychodzi z założenia, że nie można zrozumieć i wyczerpująco omówić współczesnych procesów ekonomicznych, społeczno-kulturowych i politycznych, nie biorąc pod uwagę wzajemnych oddziaływań między poszczególnymi sferami życia oraz nie uwzględniając ich międzynarodowego kontekstu.

Efektem prowadzonych badań jest ponad 200 publikacji naukowych (w tym autorstwo pięciu i redakcja naukowa sześciu książek), udział w licznych konferencjach naukowych oraz opracowanie dwunastu krajowych i międzynarodowych projektów naukowych.

Pełniła m.in. funkcję wicedyrektora ds. Nauki Instytutu Politologii UG, kierownika Katedry Nauki o Cywilizacji UG, kierownika Katedry Stosunków Międzynarodowych WSB, wicedyrektora Instytutu Prawa, Administracji i Ekonomii KPSW, członka rad i komitetów naukowych licznych czasopism naukowych, jest współtwórcą pierwszej w Polsce Katedry Nauki o Cywilizacji.

• Tabela 1.1. Majątek per capita i PKB per capita — ranking państw … 37
• Tabela 1.2. Uwarunkowania wysokiej jakości życia i kryteria jej oceny … 44
• Tabela 2.1. Miejsce 10 państw "z góry" i "z dołu" listy rankingowej + Polska, według WHI oraz według niektórych kryteriów składających się na WHI (2018) … 72
• Tabela 2.2. Podkategorie EHCI i ich punktacja … 74
• Tabela 2.3. Dziesięć pierwszych państw w wybranych rankingach rozwoju społeczno-ekonomicznego (lata 2016 i 2017) … 82
• Tabela 2.4. Wysokość przeciętnego wynagrodzenia, płacy minimalnej, minimum socjalnego, minimum egzystencjalnego i zasiłku dla bezrobotnych w Polsce w latach 1993–2018 (w zł) … 98
• Tabela 2.5. Maksymalna i minimalna kwota wynagrodzenia w przedsiębiorstwach i na stanowiskach pracy podzielonych według różnych kryteriów w latach: 2015, 2018 i 2019 … 100
• Tabela 2.6. Przeciętne miesięczne dochody na osobę w gospodarstwach domowych za lata 2000–2018 (w zł, zaokrąglone do 1 zł) … 104
• Tabela 2.7. Stosunek dochodów rozporządzalnych per capita w gospodarstwach domowych, płacy minimalnej i dominanty wynagrodzeń do przeciętnego wynagrodzenia … 106
• Tabela 2.8. Rozkład dochodów rozporządzalnych według grup decylowych w gospodarstwach domowych w latach 2005 i 2018 … 107
• Tabela 2.9. Oczekiwana długość życia w momencie urodzenia w państwach EOG 1980–2018 … 113
• Tabela 2.10. Długość życia w zdrowiu w chwili urodzenia według płci w EOG latach 2011 i 2018 … 118
• Tabela 2.11. Dostępność aparatury medycznej oraz procedur diagnostycznych i leczniczych w Europie — EOG (2015 r.) … 129
• Tabela 2.12. Dostępność aparatury medycznej oraz procedur diagnostycznych i leczniczych w Polsce na tle Europy EOG i Japonii (2018 r.) … 131
• Tabela 3.1. Zachorowalność na COVID-19 i śmiertelność z powodu tej choroby w krajach nordyckich do połowy sierpnia 2020 roku … 162
• Tabela 3.2. Zadłużenie wybranych państw w 2020 roku … 189
• Tabela 3.3. Wybrane wskaźniki makroekonomiczne w Polsce: lipiec 2019 roku i lipiec 2020 roku … 196
• Tabela 3.4. Ekonomiczne koszty pandemii COVID-19 w 2020 roku według prognozy polskiego rządu (20.08.2020 r.) … 197
• Tabela 3.5. Wkład komponentów PKB do zmiany realnego PKB (zmiana w punktach procentowych) w I i II kwartale 2020 roku w stosunku do kwartału poprzedniego … 198
• Tabela 3.6. Prognoza gospodarcza Ministerstwa Finansów na lata 2020 i 2021 z czerwca 2020 roku … 199
• Tabela 3.7. Składowe PKB w III i II kwartale 2020 roku … 200
• Tabela 3.8. Krótko- i długookresowy wpływ pandemii na poszczególne branże i zalecane strategie przetrwania … 204

• Rys. 1.1. Piramida potrzeb Maslowa … 22
• Rys. 1.2. Współczesne rozwinięcie i interpretacja piramidy potrzeb Maslowa … 23
• Rys. 1.3. Uwarunkowania statusu społecznego … 26
• Rys. 1.4. Wzrost PKB a jakość życia — pozytywne i negatywne korelaty … 29
• Rys. 1.5. Proces pobudzania popytu według keynesistów … 32
• Rys. 1.6. Pobudzanie wzrostu gospodarczego według neoliberałów … 34
• Rys. 1.7. Wpływ pochodzenia społecznego na możliwości awansu społecznego — różnice między państwami w stosunku do sytuacji Niemiec (2010) … 36
• Rys. 1.8. Uwarunkowania dobrobytu i jakości życia … 42
• Rys. 2.1. Przeciętne wynagrodzenia netto w krajach UE 2019 … 63
• Rys. 2.2. Zasięg ubóstwa w Polsce w latach 2008–2019 według przyjętych w danym roku granic ubóstwa (w % osób w gospodarstwach domowych) … 65
• Rys. 2.3. Przeciętne wynagrodzenie i mediana wynagrodzeń w Polsce w latach 2008–2018 … 94
• Rys. 2.4. Płaca minimalna i dominanta wynagrodzeń w Polsce w latach 2008–2016 … 96
• Rys. 2.5. Rozkład zatrudnionych według krotności przeciętnego wynagrodzenia ogółem (przeciętne wynagrodzenie, PW = 5003,78 zł) w 2018 roku … 97
• Rys. 2.6. Płaca minimalna w Polsce w latach 1995–2023 … 99
• Rys. 2.7. Wysokość pierwszej pensji netto i jej wzrost w Polsce w 2017 roku — wybrane zawody … 102
• Rys. 2.8. Wysokość wynagrodzeń całkowitych pracowników na różnych poziomach hierarchii organizacyjnej … 103
• Rys. 2.9. Zróżnicowanie dochodowe w Polsce mierzone współczynnikiem Giniego z podziałem na miasto i wieś … 106
• Rys. 2.10. Zróżnicowanie dochodowe pomiędzy polskimi województwami w stosunku do średniej krajowej w 2018 roku … 108
• Rys. 2.11. Udział dochodu za świadczenia Rodzina 500+ w przeciętnym miesięcznym dochodzie rozporządzalnym na osobę w gospodarstwach domowych, które otrzymywały to świadczenie w 2018 roku … 109
• Rys. 2.12. Polskie województwa według kryterium wskaźnika wysokich i niskich dochodów oraz wskaźnika zadowolenia z sytuacji finansowej (2018 r.) … 110
• Rys. 2.13. Wskaźnik zadowolenia z materialnych warunków życia (poza dochodami) (2018 r.) … 111
• Rys. 2.14. Wpływ wykształcenia i płci na oczekiwaną długość życia w wybranych krajach (2015 r.) … 116
• Rys. 2.15. Wydatki bieżące na ochronę zdrowia w Polsce na tle innych państw OECD w 2017 roku jako procent PKB i w przeliczeniu na mieszkańca w USD … 122
• Rys. 2.16. Wartość świadczeń opieki zdrowotnej ogółem w przeliczeniu na 10 tys. uprawnionych (w tys. zł) … 123
• Rys. 2.17. Liczba lekarzy na 100 tys. mieszkańców w państwach europejskich w latach 2012 i 2017 … 126
• Rys. 2.18. Liczba lekarzy i pielęgniarek na 100 tys. mieszkańców w polskich województwach (2018 r.) … 127
• Rys. 2.19. Szpitale ogólne na 100 tys. ludności oraz łóżka w szpitalach na 10 tys. ludności według województw (2016 r.) … 127
• Rys. 2.20. Liczba lekarzy wybranych specjalności z zakresu onkologii na 100 tys. mieszkańców … 128
• Rys. 2.21. Średni czas oczekiwania na realizację świadczeń zdrowotnych w grudniu 2018 oraz styczniu 2019 roku (w miesiącach) … 134
• Rys. 2.22. Odsetek chorujących na nowotwory przeżywających więcej niż 5 lat (2018 r.) … 136
• Rys. 3.1. Liczba zachorowań i zgonów pacjentów z COVID-19 w wybranych państwach w ciągu tygodnia 20–26.07.2020 r. … 145
• Rys. 3.2. Współczynnik śmiertelności na COVID-19 na 1 mln populacji w wybranych krajach (maj 2020 r.) … 163
• Rys. 3.3. Liczba zgonów w Polsce w kwietniu 2018, 2019 i 2020 roku … 164
• Rys. 3.4. Liczba zgonów w Polsce w okresie wrzesień–listopad w 2019 i 2020 roku … 165
• Rys. 3.5. Krajowe i zagraniczne zadłużenie SP w latach: 2010 – czerwiec 2020 … 190
• Rys. 3.6. Zadłużenie SP w układzie podmiotowym w latach: 2010 – czerwiec 2020 … 190
• Rys. 3.7. Problemy, jakich Polacy obawiają się w związku z epidemią koronawirusa (marzec 2020 r.) … 191
• Rys. 3.8. Okres pandemii, jaki wytrzyma budżet badanych Polaków (marzec 2020 r.) … 192
• Rys. 3.9. Liczba osób z zaległymi zobowiązaniami na 1000 dorosłych mieszkańców i średnia wartość zaległego zobowiązania na osobę dorosłą w poszczególnych województwach … 193
• Rys. 3.10. Wpływ pandemii na dynamikę PKB w II kwartale 2020 roku … 196
• Rys. 3.11. Dynamika realnego PKB w Polsce w okresie: I kwartał 2018 roku – III kwartał 2020 roku (analogiczny okres roku poprzedniego = 100) … 199
• Rys. 3.12. Aktywne przypadki COVID-19 w Chinach w okresie styczeń–listopad 2020 roku … 207
• Rys. 3.13. Zmiany chińskiego PKB w okresie marzec–wrzesień 2020 roku (I kwartał 2020 r. = 100) … 208
• Rys. 3.14. Plan wydatków Unii Europejskiej na lata 2021–2027 … 215
• Rys. 3.15. Ranking państw ratujących życie obywateli i/lub gospodarkę według L. Huete … 226
• Rys. 3.16. Zmiany Wskaźnika Dobrobytu w Polsce do sierpnia 2020 roku … 232

Oceniając treść książki i podjętą w niej problematykę, należy podkreślić, że jest ona ważna i aktualna, a sam temat — doniosły. Na rynku wydawniczym brak jest aż tak obszernie opracowanej pozycji książkowej, ujmującej treści szeroko traktujące problemy związane z egzystencją ludzi w okresie przed pandemią i w jej trakcie, choć — co należy zauważyć — można znaleźć na nim bardzo dużo różnych publikacji typu: artykuły naukowe, raporty, biuletyny i in., analizujące i pokazujące jednak tylko wybrane zagadnienia, jakie zawiera i przedstawia treść książki. W związku z tym wysoko oceniam przydatność książki na rynku wydawniczym — książki, w której znalazła miejsce prezentacja bardzo istotnego dziś zagadnienia, ważnego dla każdego z nas.

prof. dr hab. Ewa Grzegorzewska-Mischka