0 review(s) | Add your review
Mikołaj Tarkowski, Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919-1939. Wydawnictwo GSW, Gdańsk 2015. ISBN 978-83-89762-63-4. Stron 344, format 14,8x21,0 cm (A5), cena: 27,00 zł
27,00 zł
Dyscyplina: Prawo, Historia prawa
SKU: 063
   
Tytuł Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939
Autor Mikołaj Tarkowski
Recenzent prof. zw. dr. hab. Dariusz Szpoper
Rok wydania 2015
Strony 344
Format (cm) 14,8x21,0 (A5)
ISBN 978-83-89762-63-4
Cena (zł) 27,00
Korekta Aleksandra Sawczuk

Wstęp

W polskiej literaturze naukowej nie ukazała się do tej pory monografia poświęcona historii Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Autor niniejszej publikacji podjął się opracowania tego tematu, uwzględniając dotychczasowe naukowe ustalenia w tym zakresie, które poczynili zarówno badacze polscy, jak i litewscy. Znane są bowiem wartościowe wydawnictwa, które nawiązują do określonego tematu. Mam tutaj na myśli artykuł autorstwa — jednego z bardziej zasłużonych dla nauki absolwentów Wydziału Prawa i Nauk Społecznych — profesora Juliusza Bardacha, który przedstawił środowisko historyków prawa okresu międzywojennego w mieście nad Wilią[1]. Intersującą badaczy tematu pozycją jest również praca zbiorowa pod redakcją Magdaleny Pyter zatytułowana: Nauki historyczno-prawne w polskich uniwersytetach II Rzeczypospolitej, która w części została poświęcona Wydziałowi Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie[2]. Do równie ważnych opracowań zaliczyć należy przedwojenną publikacje: profesora Iwona Jaworskiego[3] oraz spis katedr na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych, które w swoim periodyku zamieściło, działające po II wojnie światowej w Londynie, środowisko akademickie byłego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie[4]. Należy odnotować fakt, że Wydział Prawa i Nauk Społecznych działał obok kilku innych fakultetów rozlokowanych na polskich uczelniach wyższych doby dwudziestolecia międzywojennego. Warto w tym miejscu wskazać na prace im poświęcone autorstwa: Adama Redzika[5], redaktora Krzysztofa Krasowskiego[6], redaktor Grażyny Bałtruszajtys[7], czy też redaktorów — Antoniego Dębińskiego, Wojciecha Staszewskiego oraz Moniki Wójcik[8]. Wkład w niniejszą pracę wniosły również książki, które traktują o wileńskiej szkole sowietologicznej. Pozwoliły one zrozumieć, w jaki sposób nauki prawne wspierały rozwój innych dziedzin wiedzy[9]. Z kręgu publikacji zagranicznych należy wskazać na książkę opublikowaną w 2011 roku przez wydawnictwo Uniwersytetu Wileńskiego pod tytułem: Law Faculty of Vilnius University in 1641–2010[10].

Książka powstała przy wykorzystaniu materiałów źródłowych, zdeponowanych w zagranicznych archiwach i bibliotekach. Szczególne cenne źródło wiedzy stanowi zespół 175. Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1919–1939), który został przekazany do Litewskiego Centralnego Archiwum Państwowego w Wilnie oraz podzespół poświęcony Wydziałowi Prawa i Nauk Społecznych, w tym przede wszystkim protokoły Rady Wydziału, a także teczki personalne poszczególnych profesorów. Protokoły posiedzeń organu uchwałodawczego, choć często lakoniczne w swej treści, powodujące niekiedy trudności interpretacyjne, pozwoliły na odtworzenie najistotniejszych dla Wydziału Prawa wydarzeń. Akta osobowe pracowników naukowo-dydaktycznych umożliwiły z kolei w miarę szczegółowe przedstawienie przebiegu karier akademickich oraz wyników prac badawczych. W Bibliotece Uniwersytetu w Wilnie — w sali rękopisów — skompletowano studenckie opracowania i skrypty z wykładów, a także sprawozdanie działalności Szkoły Nauk Politycznych, działającej w latach trzydziestych XX wieku przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie, w którym zatrudniona była cześć wileńskich profesorów prawa. Natomiast materiały archiwalne poświęcone dziejom Wydziału Prawa i Nauk Społecznych, głównie w aspekcie dotyczącym powojennych losów jego pracowników, zawierają kolekcje zdeponowane w Instytucie Polskim i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie (kolekcja Wiktora Sukiennickiego). Z kolei obraz wydarzeń związanych w szczególności z reaktywacją w 1919 roku uczelni wyższej w Wilnie, w tym działającego w jego strukturach Wydziału Prawa i Nauk Społecznych, a także funkcjonowania organizacji akademickich takich jak: Koło Prawników Studentów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie stają się pełniejsze po zapoznaniu się z dziennikarskimi relacjami, które zamieszczono w periodykach wileńskich: ,,Dzienniku Wileńskim”, ,,Naszym Kraju”, ,,Głosie Litwy”, czy też w ,,Słowie”.

Z punktu widzenia celu, jakim było ukazanie dziejów wileńskiego Wydziału Prawa istotną wartość poznawczą posiadały także źródła zgromadzone w polskich zbiorach. W Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie zdeponowano kolekcję profesora Stefana Ehrenkreutza. Równie cenne okazały się wspomnienia z lat studenckich, którymi podzielił się z autorem niniejszej monografii w trakcie wywiadu udzielonego w listopadzie 2005 roku — profesor Juliusz Bardach[11].

Ramy czasowe pracy zamykają się w latach 1919–1939. Nawiązują one z jednej strony do dnia otwarcia Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w październiku 1919 roku. Z drugiej zaś do chwili jego formalnej likwidacji w grudniu 1939 roku. Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów oraz zakończenia.

Rozdział pierwszy, mający charakter wprowadzający ukazuje dzieje nauczania prawa w Wilnie przed 1919 rokiem. Szczególnym momentem przypadającym na ten okres był rok 1641, w którym Władysław IV, specjalnym przywilejem, utworzył — w ramach funkcjonującej od 1579 roku Akademii Wileńskiej — Collegium Iuridicum. Ten fragment książki został poświęcony również dziejom nauczania prawa w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego, Szkole Głównej Wileńskiej oraz w Imperatorskim Uniwersytecie w Wilnie.

Rozdział drugi obrazuje pierwsze lata funkcjonowania Wydziału Prawa i Nauk Społecznych w strukturach Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W tej części pracy zostały opisane również wydarzenia związane z tworzeniem i obsadzaniem katedr wydziałowych. Autor uwagę skupiał na wskazaniu nazwisk osób w nich zatrudnionych oraz zobrazowaniu ścieżek awansu akademickiego kierowników katedr.

Kolejny rozdział został poświęcony funkcjonowaniu władz Wydziału Prawa i Nauk Społecznych. Zarówno dziekan, jak również Rada Wydziału jako organy działające w polskim systemie szkolnictwa wyższego zostały scharakteryzowane na gruncie historyczno-dogmatycznym, obejmującym powszechnie obowiązujące w dwudziestoleciu międzywojennym akty prawne oraz regulaminy wewnętrzne ustanowione na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a także na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych. Dzięki temu, przy jednoczesnym wykorzystaniu metody deskryptywnej, możliwe było odtworzenie przebiegu wielu form współpracy pomiędzy dziekanem a Radą Wydziału w dziedzinie przeprowadzania wyborów władz fakultetu, rozpatrywania wniosków dotyczących przewodów habilitacyjnych, czy też rozstrzygania spraw studenckich.

W rozdziale czwartym przedstawiono sylwetki uczonych pracujących na niwie dydaktycznej i naukowej. Działalność badawcza pracowników Wydziału Prawa i Nauk Społecznych była bardzo zróżnicowana. Autor pracy skoncentrował się wyłącznie na głównych kierunkach prac poznawczych, które były realizowane na przestrzeni lat 1919–1939 zarówno przez profesorów prawa, jak i przedstawicieli młodszej kadry naukowej. W tym fragmencie omówiono treści dydaktyczne, realizowane w katedrach i zakładach. Było to możliwe dzięki istnieniu skryptów i sprawozdań seminariów i proseminariów zatwierdzonych przez profesorów prawa, które bez mała zawsze zawierały w sobie tytuły przygotowywanych przez studentów referatów.

Piąty rozdział poświęcony został procedurze rekrutacyjnej obowiązującej na Wydziale Prawa. W dalszej części rozdziału po uwzględnieniu danych statystycznych obrazujących liczbę osób studiujących prawo i nauki społeczne, przedstawiono przejawy działalności studentów zrzeszonych w stowarzyszeniach studenckich takich jak: Koło Studentów Prawników oraz Akademickie Koło Prawników Żydów.

Zakończenie dotyczy zaś wojennych i powojennych losów pracowników i osób związanych z Wydziałem Prawa i Nauk Społecznych. Dzieje wileńskiej inteligencji prawniczej po zakończeniu II wojny światowej, tragiczne dla wielu z jej przedstawicieli, były częstokroć nową kartą w historii polskich uczelni wyższych, takich jak: Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, czy Uniwersytet Łódzki. Część z byłych pracowników Wydziału Prawa i Nauk Społecznych znalazła zatrudnienie w zagranicznych ośrodkach naukowych zlokalizowanych w Belgii, Stanach Zjednoczonych Ameryki, Wielkiej Brytanii, czy Kanadzie.

Chciałbym zaznaczyć, że książka nie powstałby, gdyby nie zachęta do podjęcia właśnie tego tematu wyrażona przez Pana profesora dr. hab. Dariusza Szpopera, któremu w tym miejscu winien jestem jeszcze podziękowania za udzielenie bardzo cennych rad i wskazówek. Szczególne słowa wdzięczności kieruję także w stronę Pana profesora dr. hab. Przemysława Dąbrowskiego za równie inspirujące i motywujące rady, z których korzystałem w trakcie kwerend naukowych przeprowadzanych w Wilnie, a także na pozostałych etapach powstawania monografii.

 

[1] J. Bardach, Nauka historii ustroju i prawa litewskiego w Wilnie w latach 1920–1939, ,,Lithuania”, Warszawa 1994, nr 4.

[2] A. Supruniuk, M. Supruniuk, Nauki prawne na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1944, [w:] Nauki historyczno-prawne w polskich uniwersytetach II Rzeczypospolitej, red. M. Pyter, Lublin 2008.

[3] I. Jaworski, Wydział Prawa i Nauk Społecznych U.S.B. W latach 1919–1939, [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy powstania i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego, Wilno 1929, t. II.

[4] Alma Mater Vilnensis. Prace Społeczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego na obczyźnie. W dziesiątą rocznice przerwania normalnej pracy USB. Sprawozdania i dokument, red. W. Sukiennicki, t. I,Londyn 1949, s. 113.

[5] A. Redzik, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1946, Lublin 2006.

[6] Zarys dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu w Poznaniu 1919–2004, red. K. Krasowski, Poznań 2004.

[7] Zarys dziejów Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008; zob. też: Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808–2008, red. eadem, Warszawa 2008.

[8] Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. A. Dębiński, W. Staszewski, M. Wójcik, Lublin 2006.

[9] M. Kornat, Polska szkoła sowietologiczna 1930–1939, Kraków 2003; zob. też: idem, Bolszewizm, totalitaryzm, rewolucja, Rosja. Początki sowietologii i studiów nad systemami totalitarnymi w Polsce (1918–1939), t. 1 (Kraków 2003), t. 2 (Kraków 2004).

[10] Law Faculty of Vilnius University in 1641–2010, red. J. Machovenko, Vilnius 2011.

[11] W tym miejscu chciałbym skierować słowa wdzięczności i podziękowania w stronę Pani Wandy Sudnik-Bardach oraz Pana profesora dr. hab. Dariusza Szpopera, którzy zainicjowali to spotkanie.

Historia Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w okresie dwudziestolecia międzywojennego, poza licznie wydawanymi publikacjami o charakterze przyczynkarskim, nie doczekała się do tej pory osobnej i wnikliwej monografii. Lukę tę bez wątpienia wypełnia książka Mikołaja Tarkowskiego. Stanowi ona niezwykle wartościową pracę, w której Autor gruntownie odtworzył genezę, strukturę i działalność dydaktyczną oraz naukową wileńskiego Wydziału Prawa i Nauk Społecznych. To co zasługuje na szczególną uwagę i pochwałę, to bardzo bogata baza źródłowa (archiwalna) i rzetelny warsztat naukowy Autora, stanowiące niejako przykład prawdziwej i pełnej pasji pracy badawczej.

z recenzji wydawniczej prof. zw. dr. hab. Dariusza Szpopera

Spis treści

Rozdział I. Historia nauki prawa w Wilnie

  • 1.1. Wspólne dziedzictwo
  • 1.2. Założenie Akademii Wileńskiej
  • 1.3. Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Szkoła Główna Wileńska
  • 1.4. Imperatorski Uniwersytet
  • 1.5. Koncepcje powołania wyższego zakładu w Wilnie (1832–1918)

Rozdział II. Budowa oraz rozwój struktur Wydziału Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

  • 2.1. Rok akademicki 1919/1920
  • 2.2. Katedra Prawa Rzymskiego
  • 2.3. Katedra Dawnego Prawa Polskiego i Litewskiego
  • 2.4. Katedra Historii Prawa na Zachodzie Europy
  • 2.5. Katedra Teorii i Filozofii Prawa
  • 2.6. Katedra Nauki o Państwie i Prawa Państwowego
  • 2.7. Katedra Prawa Kościelnego
  • 2.8. Katedra Ekonomii Politycznej
  • 2.9. Katedra Prawa Karnego
  • 2.10. Katedra Prawa i Procesu Karnego
  • 2.11. Katedra Skarbowości i Statystyki
  • 2.12. Katedra Prawa Administracyjnego
  • 2.13. Katedra Prawa Cywilnego
  • 2.14. Katedra Procedury Cywilnej
  • 2.15. Katedra Prawa Handlowego i Wekslowego

Rozdział III. Władze Wydziału Prawa i Nauk Społecznych

  • 3.1. Podstawy prawne funkcjonowania władz wydziałowych
  • 3.2. Dziekani oraz organizacja pracy Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych
  • 3.3. Działalność Rady Wydziału Prawa i Nauk Społecznych

Rozdział IV. Działalność dydaktyczna i naukowa na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych

  • 4.1. Organizacja procesu nauki i dydaktyki
  • 4.2. Program studiów prawniczych
  • 4.3. Biblioteka Uniwersytecka
  • 4.4. Egzaminy
  • 4.5. Prawo rzymskie
  • 4.6. Historia prawa polskiego i litewskiego
  • 4.7. Historia prawa na Zachodzie Europy
  • 4.8. Filozofia i teoria prawa
  • 4.9. Prawo polityczne
  • 4.10. Prawo kościelne
  • 4.11. Ekonomia polityczna
  • 4.12. Prawo karne
  • 4.13. Postępowanie karne
  • 4.14. Prawo skarbowe
  • 4.15. Prawo administracyjne
  • 4.16. Prawo cywilne i procedura cywilna
  • 4.17. Prawo handlowe
  • 4.18. Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej
  • 4.19. Towarzystwo Prawnicze imienia Ignacego Daniłowicza

Rozdział V. Studenci i organizacje studenckie Wydziału Prawa i Nauk Społecznych

  • 5.1. Postępowanie kwalifikacyjne oraz nostryfikacyjne
  • 5.2. Liczba studentów — dane statystyczne
  • 5.3. Organizacje akademickie
    • 5.3.1. Status prawny stowarzyszeń akademickich na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie
    • 5.3.2. Koło Prawników Studentów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie
    • 5.3.3. Akademickie Koło Prawników Żydów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie

oraz: Wstęp, Zakończenie, Bibliografia, Indeks osób, Spis fotografii.

Sprzedaż na miejscu lub wysyłkowo na podstawie zamówienia przesyłanego e-mailem:

  Sprzedaż publikacji