Wprowadzenie
Czas wolny stał się współcześnie znaczącym dla ogólnej aktywności życiowej, w tym zawodowej każdego człowieka pracującego, fragmentem jego egzystencji. Są dla takiego stwierdzenia istotne powody. Człowiek pracujący ze względów psychofizjologicznych wymaga okresu umożliwiającego regenerację sił fizycznych i psychicznych utraconych w procesie pracy. Tenże człowiek pracujący ma świadomość, że praca nie jest wyłącznie fragmentem jego życia i poprzez pracę, jakkolwiek by ją wartościować, uzyskuje niezbędne środki zapewniające mu tak zwany komfort bytowy. Czas wolny jest w tym kontekście czasem konsumpcji dóbr, których posiadanie pochodzi z wyników pracy. W skali społecznej utrwaliła się także świadomość, że w czasie uwolnionym od pracy, czyli czasie wolnym, człowiek może nim zadysponować zgodnie z jego wolą pozbawioną nakazu pracodawcy.
Czas wolny jest zatem czasem wyborów w zakresie form aktywności niezwiązanych bezpośrednio z pracą. Oczywiście, i to nie ulega wątpliwości, że rozmaite uwarunkowania życiowe często ów wybór ograniczają, a tym samym pomniejszają jego rozmiary. Jednakże tylko człowiek dysponujący czasem poza pracą zawodową, w którym mieści się czas wolny, może zrobić dodatkowo coś ważnego, a więc wartościowego, na przykład dla swoich najbliższych. Z drugiej strony ograniczając lub zamieniając swój czas wolny na czas spełnienia obowiązku rezygnuje, częściowo lub całkowicie, z przydanego mu w historycznym procesie przemian społecznych, dobrodziejstwa tej kategorii czasu. Warto jednak wiedzieć, że ma taką możliwość. W obliczu takiego dylematu: „co wybrać?” znajduje się wiele osób.
Dość często praca zawodowa jako dziedzina aktywności nie daje ludziom pełnej satysfakcji i dlatego czas wolny jest czasem możliwych kompensacji niedostatków z pracą związanych. W takim kontekście czas wolny jest jednostką czasową, która właściwie wykorzystana może przyczynić się do uzyskiwania przez ludzi większego zadowolenia z życia w ogóle.
Rozmaitych zależności pomiędzy czasem pracy a czasem wolnym można by wymienić więcej. Podejmujemy ten problem w niniejszym opracowaniu. Wspominając o właściwym wykorzystaniu czasu wolnego mamy świadomość, że tenże czas, w odniesieniu do niektórych ludzi, może stać się dla nich także źródłem rozgoryczenia. Nie wolno bowiem zapomnieć, że zaleta czasu wolnego w postaci możliwości wyboru form jego wykorzystywania, w dyspozycji nieprzygotowanego człowieka, może przekształcić się w czas życiowej aberracji. W odniesieniu do takich obserwowalnych społecznie faktów mówi się o patologii zachowań w czasie wolnym.
Wspomnieliśmy, że czas wolny jest wieloczynnikowo sprzężony z czasem pracy. Pozostanie przy takim poglądzie byłoby zawężeniem problematyki czasu wolnego. Powiązania czasu wolnego z rozmaitymi formami aktywności ludzkiej poza pracą powoduje, że obszary życia ludzkiego poza pracą ulegają przekształceniom. Nawet wspomniana zamiana czasu pracy na czas dodatkowych obowiązków niepochodzących z pracy zawodowej, modyfikuje zachowania ludzi. Z własnej woli wykonują czynności, do których się zobowiązali. Stają się one stałym składnikiem ich życia poza pracą i z biegiem właśnie czasu przestają być w pełni dobrowolnymi. Jednakże, gdyby pozbawić ludzi ich czasu poza pracą, wygospodarowane z czasu wolnego obowiązki byłyby poza ich możliwościami.
Czas wolny przynależny ludziom pracującym stale się wydłuża, co sygnalizuje możliwość zaistnienia w już niedalekiej przyszłości zmian o znaczeniu globalnym, na przykład w strukturach społecznych, środkach finansowych przeznaczanych na konsumpcję dóbr materialnych, stylach życia. Zmiany w tych zakresach życia mogą mieć niebagatelne konsekwencje dla aktualnego lub przyszłego ustroju społecznego.
Nic zatem dziwnego, że problematyka czasu wolnego znalazła się w programie studiów wyższych na kierunkach obejmujących zarówno propagowanie, jak też organizację rozmaitych form wykorzystywania czasu wolnego. Tematyka w niniejszym opracowaniu została dobrana na zasadzie zaprezentowania tego co konieczne dla elementarnej wiedzy o czasie wolnym i jego wykorzystywaniu. Oczywiście wiedza ta może być rozbudowana w każdym z wątków studyjnych uwzględniających zainteresowania słuchaczy, a jednocześnie bazującym na przedstawionej w opracowaniu treści.
Na zakończenie wprowadzenia chcielibyśmy Czytelnikom zasygnalizować, że pierwszy fragment opracowania przeznaczony został na ogólne zapoznanie z problematyką socjologiczną. Wiedza wstępna z socjologii jest bowiem niezbędna dla zrozumienia problematyki czasu wolnego uwikłanego w różne procesy i zjawiska społeczne: historyczne i bieżące. Omawiając problematykę socjologii ogólnej wydobywamy z niej możliwy kontekst czasu wolnego.
Wiele z problemów podejmowanych w opracowaniu tak zostało sformułowanych, aby pobudzić Czytelników do przemyśleń. Opracowanie nie zawiera wyłącznie przeznaczonych do wyuczenia twierdzeń, lecz również proponuje Czytelnikom, aby poprzez własne przemyślenia wyrobili sobie indywidualne poglądy, szczególnie w odniesieniu do powiązań czasu wolnego z pracą.
